ΚΑΙΡΟΣ

Ανώγεια

Ασθενής βροχή
11°C
άνεμος: 15 Νοτιοδυτικός

Ρέθυμνο

16°C
άνεμος: 27 Δυτικός

Σπήλι

14°C
άνεμος: 06 Δυτικός

Φράγμα Ποταμών

17°C
άνεμος: 13 Δυτικός

Γαράζο - Ανώγεια

Κρητική Παραδοσιακή Μουσική

Η Κρήτη είναι μία από τις Ελληνικές περιοχές, που ακόμη και σήμερα συντηρεί μια πλούσια μουσική παράδοση, οι ρίζες της οποίας, περνούν μέσα από την Τουρκοκρατία, την Ενετοκρατία και το Βυζάντιο και φτάνουν ως την κλασσική αρχαιότητα.

Ο φυσικός διαμελισμός του νησιού σε επιμέρους διαμερίσματα, οι ιδιαίτερες ασχολίες των κατοίκων και οι ειδικές οικονομικοκοινωνικές συνθήκες ζωής σε κάθε περιοχή, συντέλεσαν στη δημιουργία μιας μεγάλης ποικιλίας οργανικών μελωδιών και τραγουδιών. Από τα τραγούδια αυτά άλλα έχουν τοπική μόνο και άλλα παγκρήτια διάδοση. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα λεγόμενα ριζίτικα τραγούδια της Δυτικής Κρήτης, από την έρευνα των οποίων έχει διαπιστωθεί ότι αποτελούν μια ξεχωριστή ομάδα ελληνικών δημοτικών τραγουδιών, που περιλαμβάνει όλα τα είδη και τις κατηγορίες των δημοτικών τραγουδιών των άλλων ελληνικών περιοχών, πλην του κύκλου των κλέφτικων τραγουδιών.

Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι λεγόμενες ρίμες και ιδίως οι μαντινάδες που συνεχίζουν να αποτελούν, ακόμη και σήμερα, ένα από τα σημαντικότερα μέσα καλλιτεχνικής έκφρασης του Κρητικού λαού όπως επίσης και η μουσική των παραδοσιακών χορών. Τα χρησιμοποιούμενα όργανα είναι η λύρα, το βιολί, το λαούτο, η κιθάρα, το μαντολίνο, το μπουλγαρί, η ασκομπαντούρα (άσκαυλος) κ.α., τα οποία συνδυάζονται σε ζυγιές, όπως λ.χ. λύρα με λαούτο, βιολί με κιθάρα ή λαούτο κ.ο.κ..

Χοροί

Οι παραδοσιακοί χοροί που χορεύονται από άνδρες και γυναίκες ντυμένους με τη Κρητική φορεσιά, είναι άλλοτε γρήγοροι και άλλοτε αργοί, πάντα όμως δυναμικοί και επιβλητικοί. Πάντα με το ρυθμό της λύρας οι χορευτές σε κύκλο αναπτύσσουν την τέχνη τους και παρουσιάζουν τον πολύπλοκο βηματισμό στα βασικά είδη χορών που είναι ο πεντοζάλης, ο συρτός και ο πηδηχτός. Σε κάθε περίπτωση ο πρώτος του κύκλου, συνήθως άνδρας, στηριζόμενος στο δεξί χέρι του δεύτερου αναπτύσσει με μεγάλη δεξιοτεχνία ξεχωριστές φιγούρες, τα περίφημα «ταλίμια».

Πέντε είναι σήμερα οι κυριότεροι χοροί της Κρήτης, υπάρχουν όμως και άλλοι με καθαρά τοπικό χαρακτήρα και πολύ περιορισμένη διάδοση:

Ο ΣYPTOΣ ή XANIΩTIKOΣ

Χορεύεται σ' ολόκληρη την Κρήτη κυρίως όμως στη δυτική και συγκεκριμένα στους νομούς Ρεθύμνου και Χανίων. Χορεύεται κυκλικά και αποτελείται από 12 βήματα. Οι χορευτές, κρατούνται από τα δάχτυλα φέρνοντας τα χέρια τους στο ύψος των ώμων.

Ο MAΛEBIZIΩTIKOΣ ή KAΣTPINOΣ ΠHΔHXTOΣ

Χορεύεται σ' ολόκληρη την Κρήτη, κυρίως όμως στην ανατολική και κεντρική Κρήτη. Χορεύεται με γρήγορο ρυθμό, εμπρός-πίσω και κυκλικά και αποτελείται από 16 βήματα. Οι χορευτές, κρατούνται με τα δάχτυλα έχοντας τα χέρια τους στο ύψος των ώμων.

Ο ΣΙΓΑΝΟΣ ΠENTOZAΛHΣ

Χορεύεται σ' ολόκληρη την Κρήτη και προηγείται του γρήγορου πεντοζάλη. Χορεύεται με αργό ρυθμό και κυκλικά με τα χέρια κάθε χορευτή, τοποθετημένα στους ώμους των διπλανών του. Αποτελείται από 8 βήματα.

Ο ΓΡΗΓΟΡΟΣ ΠENTOZAΛHΣ

Χορεύεται κι αυτός σ' ολόκληρη την Κρήτη, και είναι ο πιο λεβέντικος και πεταχτός χορός. Ακολουθεί τον Σιγανό Πεντοζάλη και χορεύεται σε γρήγορο ρυθμό και κυκλικά, με τα χέρια κάθε χορευτή, τοποθετημένα στους ώμους των διπλανών του. Αποτελείται από 11 βήματα που γίνονται πηδηχτά.

Η ΣΟΥΣΤΑ

Κι αυτός παγκρήτιος χορός. Χορεύεται κυρίως από αγόρια και κορίτσια, ζευγαρωτά και αντικριστά. Οι φιγούρες της Σούστας γίνονται με τα χέρια. Αποτελείται από 4 βήματα. Χορεύεται ελεύθερα με αλλαγές θέσεων ή στροφές

Οι μελωδίες των χορών αυτών, παίζονται στη λύρα ή το βιολί με τη συνοδεία λαούτου ή κιθάρας, δεν έχουν αυστηρά καθορισμένη μορφολογική δομή. Αποτελούνται από μερικές αυτονομίες και απλές προς τον πυρήνα τους μελωδικές φράσεις, τις κοντυλιές, που επιδέχονται καλλωπισμούς με τη μέθοδο του περιορισμένου αυτοσχεδιασμού και μπορούν να συνδυαστούν κατά ποικίλους τρόπους.

ΠΑΛΙΟΙ ΚΑΙ ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΙ  ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Απανωμερίτης

Ο προβατινίστικος χορός ή προβατίνα ή απανωμερίτης ή νταγκουνάκι, είναι ένας από τους παλιούς τοπικούς χορούς της Κρήτης. Χορεύονταν στο Αμάρι και στην πρώην επαρχία Άγ. Βασιλείου του νομού Ρεθύμνου, μα και σ' άλλα χωριά του Ρεθύμνου και προς τα Ηρακλειώτικα μέχρι και λίγο μετά τον πόλεμο. Τον  λέγανε προβατινίστικο, γιατί στις κινήσεις του ο χορευτής χτυπάει το πόδι του στη γη, όπως κάνουνε τα πρόβατα όταν νευριάσουν. Μαρτυρίες μεγαλύτερων σε ηλικία κατοίκων της επαρχίας Αμαρίου αναφέρουν ότι τραγουδούσαν και μαντινάδες πάνω στο σκοπό του Απανωμερίτη, οι οποίες όμως δε διασώζονται στη μνήμη τους.

Εθιανός Πηδηχτός

Μια ακόμα εκδοχή του Πηδηχτού χορού της Κρήτης. Πήρε την ονομασία του από το χωριό Εθιά των Αστερουσίων Όρεων. Δεν έχουν διασωθεί μουσικές συνθέσεις για το χορό αυτό.

Εμπυρρίκιος

Ονομασία Κρητικού πηδηχτού χορού που καταγράφηκε στο χωριό Πλατάνια Αμαρίου σε μουσική συγγενική με εκείνη του γρήγορου πεντοζάλη, και συγκεκριμένα με τη γνωστή μελωδία «Με τους Μαγιού τσι μυρωδιές». Τα βήματά του είναι άγνωστα, επομένως και η σχέση του με το πεντοζάλι παραμένει αδιευκρίνιστη, όπως και η προέλευση του ονόματός του, που θυμίζει εμφανώς το όνομα του αρχαίου πυρρίχιου.

Ζερβόδεξος

Ένας εύθυμος και κωμικός χορός που ταιριάζει με το πνεύμα των Αποκριών. Ονομάζεται ζερβόδεξος γιατί οι χορευτές χορεύουν πότε με κατεύθυνση προς τα ζερβά (αριστερά) και πότε προς τα δεξιά). Η αλλαγή της πορείας γίνεται όταν ο λυράρης παίξει κάποιο συγκεκριμένο υψηλό φθόγγο. Οι συνεχείς αυτές στροφές συμβάλλουν στην εύθυμη ατμόσφαιρα του χορού, πολύ περισσότερο όταν ο λυράρης «κατευθύνει» τους χορευτές έξω από το καφενείο ή την πλατεία, όπου γίνεται το γλέντι.

Κουτσαμπαδιανός ή κατσιμπαδιανός ή κατσαμπαδιανός χορός ή Κουτσιστός

Έχει έντεκα βήματα και αποδίδεται με λύρα. Χορεύεται κυρίως στο νομό Ρεθύμνου και ειδικότερα στην πρώην επαρχία Αμαρίου, αλλά και σε περιοχές γύρω απ' αυτήν όπως το χωριό Χάρκια της πρώην επαρχίας Ρεθύμνου. Σώζεται  παράδοση που  αναφέρει ότι πρωτοχορεύτηκε από οπλαρχηγό της Αμπαδιάς Αμαρίου,  που θέλησε να χορέψει πεντοζάλη, και λόγω της αναπηρίας του στο πόδι, οι μουσικοί προσάρμοσαν  το ρυθμό. Ο ίδιος έσερνε το αριστερό πόδι, ενώ το δεξί το στήριζε στο έδαφος. Στα βήματα του λοιπόν προσαρμόστηκε αυτός ο χορός, ο οποίος σώζεται ως τις μέρες μας. Παίζεται στις δύο πρώτες στροφές του πεντοζαλιού, ενώ δεν γίνονται ταλίμια και άλλες φιγούρες από τον «πρώτο» του χορού. Στον Κατσαμπαδιανό λέγονταν ερωτικές μαντινάδες, αλλά και κάποιες που αναφέρονταν στον ίδιο το χορό.

Λαζώτης ή Λαζώτικος

Από τους ξεχασμένους χορούς της Κρήτης, του οποίου η μελωδία είναι ακόμα πασίγνωστη στην Κρήτη. Χορεύονταν κυρίως στον νομό Ρεθύμνης.  Αναφερόμαστε στο πασίγνωστο «Κάνε με κυρά γαμπρό» του Κώστα Μουντάκη το οποίο αρκετά συχνά χορεύεται ως χασαποσέρβικο. Χορός που προέρχεται από την παράδοση του Πόντου με δύο πιθανές ερμηνείες για την καταγωγή του. Είτε λοιπόν ήρθε στην Κρήτη από τους Λάζους (λαός της περιοχής του Εύξεινου Πόντου) γύρω στον 18ο αιώνα, ή μεταφέρθηκε από Κρήτες πολεμιστές που πολέμησαν στους Βαλκανικούς πολέμους στις αρχές του 20ου αιώνα. Άντρες και γυναίκες στον χορευτικό κύκλο, πιασμένοι από τις παλάμες και κάνοντας οκτώ βήματα, απέδιδαν αυτό τον χορό.

Λασηθιώτικος Πηδηχτός

Χορός που ανήκει στην οικογένεια των πηδηχτών χορών της Κρήτης με πιθανή κοινή καταγωγή τον αρχαίο Πυρρίχειο χορό. Στο Λασηθιώτικο πηδηχτό απεικονίζεται όλη η αρχοντιά και η σεμνότητα των ανθρώπων της ανατολικής Κρήτης. Στην Σητεία τον λένε «Στειακό» και στην Ιεράπετρα «Γεραπετρίτικο» (παλιά στην Ιεράπετρα λεγόταν συνήθως «Κρητικός χορός»). Αναμφισβήτητα είναι ο αντιπροσωπευτικότερος χορός της ανατολικής Κρήτης, στον οποίο χαρακτηρίζονται μα και εκτιμώνται τόσο οι επιδέξιοι χορευτές όσο και οι καλοί οργανοπαίχτες. Αρχίζει με αργή ρυθμική αγωγή και προοδευτικά γίνεται γρήγορος αλλά και συγκρατημένος χωρίς ποτέ να ξεπερνά τα όρια και να καταλήγει σαν διονυσιακός. Πάντα όταν ο χορός φτάνει προς το τέλος, ο βιολάτορας «γυρίζει» στην «ασκομπαντούρα», δηλαδή στην απομίμηση του ήχου της. Ο πηδηχτός έχει κάποιες μικρές παραλλαγές στη Σητεία, την Ιεράπετρα και το Μεραμπέλλο τόσο στα βήματα αλλά και στη μελωδία η οποία παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία.

Σωτής

Λαϊκή διασκευή της γνωστής Πόλκας που έγινε γνωστή και διαδόθηκε στην Κρήτη, τουλάχιστον στο νομό Ρεθύμνου, αρχές του εικοστού αιώνα, μεταμορφωμένος σε ιδιότυπο ζευγαρωτό Κρητικό χορό. Ιδιαίτερα παιχνιδιάρικος και ερωτικός, εξυπηρέτησε τις ανάγκες της εποχής παίρνοντας και σατιρική διάθεση.

Μανάς

Τοπική παραλλαγή του σιγανού χορού. Το όνομά του προέρχεται από το «τσάκισμα» (επωδό) «Για το Θεό, μανά μου!», που λέγεται ανάμεσα στις μαντινάδες.

Μικρό μικράκι

Γυναικείος χορός, χορευόταν στον νομό Ρεθύμνου στο πλείστο των επαρχιών αυτού. Οι γυναίκες σχημάτιζαν κύκλο και στην γραμμή αυτού χόρευαν με τις παλάμες πιασμένες στο ύψος των ώμων με λυγισμένους αγκώνες.

Ντάμες

Συρτός (ή σούστα σε ορισμένα χωριά) που χορεύεται από ζευγάρια, και συναντάται κυρίως στο νομό Ρεθύμνου. Συνηθιζόταν να χορεύεται σε στιγμές χαράς και ευθυμίας, κυρίως τις απόκριες. Χορεύεται από άντρες και γυναίκες, με τη γυναίκα να κρατάει την άκρη ενός μαντηλιού με το αριστερό της χέρι και δίπλα της να πιάνει την άλλη άκρη ένας άντρας μέχρι τη στιγμή που ο λυράρης θα φωνάξει «ντάμα», οπότε κάθε άντρας αφήνει το μαντήλι της ντάμας του για να πιάσει δίπλα σε αυτήν που είναι μπροστά του. Ο χορευτής που βρίσκεται στο τέλος μένει συνήθως μόνο με τη συνοδεία  μιας καρέκλας (γιατί οι γυναίκες είναι σκόπιμα κατά μία λιγότερες).

Ντουρνεράκια

Ο γνωστός χορός Χασαποσέρβικο, ο οποίος πέρασε στη δισκογραφία από τον Κώστα Μουντάκη την δεκαετία του 1960. Από αφηγήσεις γνωρίζουμε ότι τουλάχιστον στο νομό Ρεθύμνου χορεύονταν από τις αρχές του 20ου αιώνα.

Ξενομπασάρης

Το όνομα του το οφείλει στη μαντινάδα που τραγουδιέται πάντα πρώτη κατά τη διάρκεια  του χορού:

«Ξενομπασαριακάκι μου ξενομπασάρικο μου

Σγουρό βασιλικάκι μου και να σουνε δικό μου»

Η μελωδία του είναι χαριτωμένη, ανάλαφρη και προκαλεί τους μερακλήδες να χορέψουν. Παλαιότερα τον χόρευαν και τον τραγουδούσαν σε κάθε γλέντι ιδιαίτερα στα ορεινά χωριά της Ιεράπετρας και στο κάτω Μεραμπέλλο (όπου τον λένε "Μάνα") Ήταν πασίγνωστος μέχρι και τη δεκαετία του 60. Είναι στρωτός και αργός χορός που μοιάζει με το Σιγανό που χορεύουν σήμερα. Μπορούμε να πούμε με επιφύλαξη πως ο Ξενομπασάρης είναι μια παλιά τοπική μορφή του σιγανού χορού. Βέβαια όσοι έζησαν τη χρήση και των δύο αυτών χορών, έχουν όλοι τους την άποψη ότι άλλος ο ένας χορός και άλλος ο άλλος.

Πρινιανός ή Μπριμιανός ή Πρινιώτης

Ο Πρινιώτης είναι ένας χορός που έχει τις ρίζες του στην ανατολική Κρήτη.  Χορευόταν όμως και από τα μέσα του περασμένου αιώνα και στον νομό Ηρακλείου και στον νομό Ρεθύμνης. Εκτελείται από άνδρες και γυναίκες με τα χέρια των ανδρών πιασμένα πάνω από τα χέρια των γυναικών. Στα πρώτα γυρίσματα οι άνδρες σήκωναν τα χέρια και άφηναν τις γυναίκες και πηγαίνοντας από πίσω τους χόρευαν αντίθετα από αυτές.  Άνδρες και γυναίκες με χέρια πλέον πιασμένα από τις παλάμες, συνέχιζαν να χορεύουν σε αντίθετη φορά, έως ότου και ξαναβρίσκονταν πάλι οι άνδρες πίσω από τις γυναίκες και ξανασχημάτιζαν πάλι τον κύκλο όπως γινόταν στην αρχή του χορού.

Ρόδο

Γυναικείος χορός που εντοπίζεται, τουλάχιστον στις μέρες μας, στην επαρχία Κισσάμου, ένας από τους τοπικούς χορούς των Χανίων, που ατόνησαν από τα μέσα του 20ου αιώνα λόγω των πολιτισμικών και κοινωνικών συνθηκών. Το ύφος της μουσικής του συγγενεύει με Αιγαιοπελαγίτικα μουσικά ιδιώματα.

Ρουμαθιανή σούστα

Είναι ένας από τους πολλούς ξεχασμένους χορούς της Κρήτης με καθαρά τοπική σημασία. Την συναντάμε και με την ονομασία Ρουματσίτικη ή Γιτσικιά σούστα. Από τους ίδιους τους τοπικούς χορευτές ονομάζεται απλώς σούστα.  Είναι κυκλικός χορός, ο οποίος ανήκει και αυτός στην παμπάλαια ιστορία του πυρρίχιου ή  καλύτερα μια εκδοχή πυρρίχιου χορού στα Χανιά. Και ακριβώς λόγω της τοπικής της σημασίας (Παλιά Ρούματα Κισσάμου) πήρε το όνομα Ρουμαθιανή. Κάτι ανάλογο με τους πυρρίχιους χορούς της υπόλοιπης Κρήτης (Μαλεβιζιώτης, Όρτσες, Στειακός πηδηχτός κλπ.). Εκτελείται μόνο από άνδρες, που ο πρώτος κάνει κάποια ταλίμια και οι υπόλοιποι τον ακολουθούν σε αυτά. Τα όργανα που αποδίδουν την Ρουμαθιανή σούστα είναι κυρίως το βιολί με λαγούτο και το θιαμπόλι με λαγούτο ή και μόνο του.

Τριζάλης

Πηδηχτός χορός που χορευόταν στο Νομό Ρεθύμνου και συγκεκριμένα στην περιοχή της Αμπαδιάς (νότιο τμήμα της επαρχίας Αμαρίου), με λαβή από τις παλάμες και λυγισμένους τους αγκώνες. Το όνομα του είναι σύνθετο από τις λέξεις τρία και ζάλα (βήματα) γι' αυτό και ονομάστηκε Τριζάλης. Συχνά χαρακτηρίζεται "Κουρουθιανός", πράγμα που σημαίνει ότι συνηθιζόταν ιδιαίτερα στο χωριό Κουρούτες της Αμπαδιάς.

Πηγές:

http://malathiros.blogspot.com/2008/05/blog-post_6545.html
Νομαρχιακή Επιτροπή Τουριστικής Προβολής
Cretan Music