ΚΑΙΡΟΣ

Ανώγεια

Ασθενής βροχή
11°C
άνεμος: 15 Νοτιοδυτικός

Ρέθυμνο

16°C
άνεμος: 27 Δυτικός

Σπήλι

14°C
άνεμος: 06 Δυτικός

Φράγμα Ποταμών

17°C
άνεμος: 13 Δυτικός

Νίδα - Ρούβας - Ρούβας - Ζαρός

Κοινωνικός ρόλος Κρητικής μουσικής

Οι εκφράσεις της παραδοσιακής μουσικής στην Κρήτη, και η συναλλαγή τους, με την παραδοσιακή κρητική κοινωνία.

Μέχρι και πριν από σαράντα χρόνια, η κρητική μουσική παράδοση είχε ουσιαστική συνδιαλλαγή με τις κοινωνίες της Κρήτης και κάλυπτε πλήρως τις ανάγκες τους για χορό και τραγούδι. Παρά το γεγονός ότι δεν υπήρχε ο επαγγελματισμός, οι γνώσεις γύρω από το τραγούδι, τον χορό και τη μουσική, που περνούσαν από την παλαιότερη γενιά στη νεότερη, δημιουργούσαν  ερασιτέχνες μουσικούς με πάθος και μεράκι γι' αυτό που έκαναν. Μάλιστα, ο ζήλος τους ήταν τέτοιος, που όχι απλά παραμέριζε την μέτρια τεχνική τους κατάρτιση, αλλά βοηθούσε τα μέγιστα  για την κοινωνική σύμπνοια στις περιοχές όπου δρούσαν (κυρίως χωριά).

Ένα πρώτο χαρακτηριστικό της παραδοσιακής κρητικής διασκέδασης -το πανηγύρι του χωριού- γινότανε συνήθως στην πλατεία του χωριού ή σε κάποιο καφενείο. Οι μουσικοί (χαμπιολάτορας, λυράρης ή βιολάτορας) βρισκόντουσαν στο κέντρο, και γύρω τους υπήρχαν χορευτές που τους πλαισίωναν. Σε αυτά τα πανηγύρια, που πρωταρχικός σκοπός ήταν να περάσει καλά το χωριό, σημαντικό ρόλο είχαν τόσο οι μαντινάδες όσο και οι χοροί. Έτσι, κατά τη διάρκεια του γλεντιού ακούγονταν μαντινάδες ερωτικές, για το φεγγάρι, αλλά και μαντινάδες αστεϊσμού. Μάλιστα όταν οι τελευταίες εκτραχύνονταν και γίνονταν άσεμνες καμιά φορά, δεν ήταν σωστό να λέγονται μπροστά σε γυναίκες, όπως αποφεύγονταν γενικά να λέγονται ανοιχτά και μαντινάδες που εξυμνούσαν τη ζωοκλοπή, ή την οπλοκατοχή. Ακόμη,  πρέπει να σημειωθεί ότι στους χορούς, (οι οποίοι χρησιμοποιούνταν σαν μέσο έκφρασης), λάμβαναν μέρος όλοι, ακόμη και οι ηλικιωμένοι, και δινόταν μεγάλη έμφαση στη λιτότητα των κινήσεων η οποία συμβολικά τόνιζε την αλληλεγγύη των συνδαιτυμόνων σε αντίθεση με τις έντονες φιγούρες, που έδειχναν εγωισμό.

Παράλληλα, μια ακόμη μουσική έκφραση της παραδοσιακής Κρήτης, έπαιρνε σάρκα και οστά, μέσα από τη λεγόμενη «παρέα» στα σπίτια του χωριού, όπου ανήμερα της γιορτής κάποιου αγίου, μια ομάδα από «μερακλήδες» μουσικούς γύριζε από σπίτι σε σπίτι όλο το χωριό, μεταφέροντας σε κάθε νοικοκυριό -μέσα από τα τραγούδια και τον χορό- όλο το γλέντι που συνηθιζόταν να αρχίζει ήδη από τις πρωινές ώρες με αφετηρία την εκκλησία .

Στο ίδιο μοτίβο με αυτό της «παρέας», συναντούμε και την μουσική έκφραση της καντάδας. Στο πλαίσιο αυτής, μια ομάδα νέων με τη συνοδεία λύρας ή βιολιού, γυρνούσε στα σοκάκια του χωριού τη νύχτα, τραγουδώντας τον καημό του έρωτα που είχαν οι νέοι αυτοί για τις κοπέλες με τις οποίες ήταν ερωτευμένοι. Η κάθε καντάδα λάμβανε χώρα σε συγκεκριμένο μέρος, πολύ κοντά στο σπίτι της κοπέλας που απευθύνονταν, και απέφερε ποικίλες αντιδράσεις στη γειτονιά, που συνήθως υποδεχόταν θετικά μια τέτοια κίνηση.

Ωστόσο, στην μουσική κρητική παράδοση, οι καντάδες δεν ήταν η μοναδική μουσική έκφραση ερωτικών συναισθημάτων. Σαφή ερωτικό προσανατολισμό είχαν και οι λεγόμενες «αντικριστές μαντινάδες» όπου στην ουσία επρόκειτο για διαλόγους με την μορφή μαντινάδας, ανάμεσα σε έναν άντρα και μια γυναίκα. Οι μαντινάδες αυτές λέγονταν είτε πάνω στο χορό με την συνοδεία μουσικής, είτε στο πλαίσιο της καθημερινής κουβέντας, και βασικό χαρακτηριστικό τους, ήταν το πείραγμα ανάμεσα στους δύο συνομιλητές.

Κλείνοντας, πρέπει να κάνουμε αναφορά και σε κάποιες ακόμη περιστάσεις όπου η παραδοσιακή κρητική μουσική έκφραση έχει έντονη παρουσία. Τέτοιες περιστάσεις είναι το νανούρισμα, το μοιρολόι, το ταχτάρισμα, οι σατιρικές ρίμες, αλλά και τα κάλαντα, τα μοιρολόγια της Μεγάλης Εβδομάδας και τα τραγούδια για τον γάμο και τις επιμέρους στιγμές  πριν και μετά το μυστήριο. Αν και η πλειονότητα αυτών των μουσικών εκφράσεων  έχει χαθεί στις μέρες μας, αυτές οι μουσικές πραγματώσεις που αντλούσαν τη ζωντάνια τους από το μεγάλο πάθος και το μεράκι κάποιων ανθρώπων («μερακλίδες»), συνέβαλαν σημαντικά στο να διαμορφωθεί η παραδοσιακή μουσική αισθητική της Κρήτης, και αποτελούν την αφετηρία για την μελέτη της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας του νησιού από σημερινούς ερευνητές.